Strefy EX, czyli przestrzenie zagrożone wybuchem, to obszary, w których może występować mieszanina palnych gazów, par lub pyłów z powietrzem, tworząca atmosferę wybuchową. Nawet pozornie niewielka iskra może w takich warunkach prowadzić do katastrofalnych skutków — dlatego każda instalacja elektryczna w strefie EX musi być projektowana i wykonana ze szczególną starannością. Odpowiedni dobór urządzeń, właściwa dokumentacja oraz regularne przeglądy to nie tylko kwestia dobrej praktyki inżynierskiej, ale również wymóg prawa.
W ostatnich latach obserwujemy wzrost wymagań normatywnych i prawnych dotyczących bezpieczeństwa przeciwwybuchowego. Zarówno krajowe przepisy, jak i europejskie regulacje (np. dyrektywy ATEX) stawiają coraz wyższe wymagania przed projektantami, wykonawcami i użytkownikami instalacji w strefach zagrożonych wybuchem. W artykule przybliżymy, dlaczego odpowiedzialne podejście do projektowania i eksploatacji instalacji w strefach EX ma kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa ludzi, środowiska i infrastruktury.
Czym są strefy EX (atmosfery wybuchowe) i dlaczego są szczególnie niebezpieczne?
Strefy EX to przestrzenie, w których może występować atmosfera wybuchowa, czyli mieszanina substancji palnych (gazów, par, mgieł lub pyłów) z powietrzem w takich warunkach, że po zapłonie ulega ona szybkiemu rozprzestrzenieniu się płomienia. Tego rodzaju środowiska stanowią wyjątkowe zagrożenie dla ludzi, instalacji technologicznych oraz infrastruktury zakładów przemysłowych.
Dlaczego strefy EX są szczególnie niebezpieczne?
Wystarczy iskra, by wywołać eksplozję
W obecności atmosfery wybuchowej nawet minimalna ilość energii – np. z iskrzącego styku, wyładowania elektrostatycznego czy nagrzanego elementu – może być źródłem zapłonu.
Eksplozja następuje błyskawicznie
Proces zapłonu i rozprzestrzeniania się płomienia trwa milisekundy. Skutki mogą być katastrofalne – zniszczenia mechaniczne, pożary wtórne, zagrożenie życia pracowników.
Wielu czynników nie widać
Gazy i pary często są bezbarwne i bezwonne, a pyły mogą unosić się w powietrzu niezauważalnie. Pracownicy mogą nie być świadomi zagrożenia, dopóki nie dojdzie do incydentu.
Ciągła obecność substancji palnych
W wielu gałęziach przemysłu (chemicznym, petrochemicznym, spożywczym, farmaceutycznym czy zbożowym) występowanie substancji wybuchowych jest naturalną częścią procesu technologicznego.
Eksplozja może powodować reakcje łańcuchowe
Wybuch w jednej części instalacji może uruchomić kolejne eksplozje w sąsiednich urządzeniach, jeśli nie są one odpowiednio zabezpieczone.
Gdzie występują strefy EX? – Przykłady z przemysłu
-
Zakłady chemiczne i rafinerie – obecność gazów i oparów łatwopalnych.
-
Cysterny i terminale paliwowe – ryzyko zapłonu podczas napełniania i rozładunku.
-
Przemysł spożywczy i młyny – pyły mąki, cukru, skrobi tworzą wybuchowe mieszaniny.
-
Oczyszczalnie ścieków – powstawanie metanu i siarkowodoru.
-
Magazyny i hale z pyłami organicznymi lub tworzywami sztucznymi.
Co to oznacza dla instalacji elektrycznych?
W strefach EX urządzenia elektryczne muszą być zaprojektowane i eksploatowane w sposób uniemożliwiający powstanie źródła zapłonu. Wymaga to zastosowania specjalistycznych komponentów, technik montażu oraz stałego nadzoru technicznego. Instalacja wykonana w sposób niezgodny z normami może nie tylko spowodować tragedię, ale również skutkować odpowiedzialnością prawną i zatrzymaniem produkcji przez organy nadzoru (np. UDT, PIP, PSP).
Znaczenie odpowiedniego projektowania, wykonania i utrzymania instalacji elektrycznych w strefach EX
Instalacje elektryczne w strefach zagrożonych wybuchem (EX) muszą być projektowane, wykonywane i utrzymywane z najwyższą starannością, ponieważ od ich jakości bezpośrednio zależy bezpieczeństwo ludzi, mienia i ciągłość działania zakładów przemysłowych. Atmosfery wybuchowe nie wybaczają błędów – każda usterka techniczna, niewłaściwy dobór sprzętu czy niedopilnowany przegląd może prowadzić do poważnych incydentów, w tym do eksplozji.
1. Projektowanie – kluczowy etap zarządzania ryzykiem
- Dobór urządzeń zgodnych z EX
Już na etapie koncepcji należy uwzględnić strefy zagrożenia wybuchem i zaplanować zastosowanie urządzeń posiadających odpowiednie certyfikaty (np. ATEX, IECEx), oznaczenia (np. Ex d, Ex e, Ex i) i poziomy ochrony (EPL). - Ograniczanie źródeł zapłonu
Projekt musi eliminować potencjalne źródła zapłonu wynikające z działania instalacji: łuki elektryczne, gorące powierzchnie, wyładowania elektrostatyczne, przepięcia. - Zgodność z normami i przepisami
Projektant powinien uwzględniać wymagania norm z serii PN-EN IEC 60079 (zwłaszcza 60079-14) oraz krajowe akty prawne – projekt niezgodny z przepisami nie tylko zwiększa ryzyko wypadku, ale może nie zostać dopuszczony do eksploatacji. - Przemyślana struktura instalacji
Trasy kablowe, punkty serwisowe, strefy separacji i dostęp do elementów urządzeń muszą być zaplanowane z myślą o przyszłym użytkowaniu i inspekcjach.
2. Wykonanie – zgodnie z dokumentacją i normami
- Doświadczenie wykonawców
Instalacje EX mogą być realizowane tylko przez wykwalifikowanych instalatorów, którzy znają zasady montażu w strefach zagrożonych wybuchem (np. montaż dławików, uszczelnień, odpowiednie prowadzenie kabli). - Dokumentacja powykonawcza i odbiory techniczne
Kluczowe znaczenie ma udokumentowanie każdego etapu prac: pomiary, protokoły, certyfikaty urządzeń, zgodność z dokumentacją projektową. - Unikanie najczęstszych błędów
Przykłady błędów to: nieprawidłowe uszczelnienie przepustów, stosowanie niecertyfikowanych obudów, brak ciągłości uziemienia, niewłaściwy dobór kabli (np. bez odpowiedniej powłoki chemicznej).
Utrzymanie i serwis – bezpieczeństwo w długim okresie
- Regularne przeglądy i inspekcje
Zgodnie z normą PN-EN IEC 60079-17, instalacje w strefach EX muszą być regularnie kontrolowane – zarówno wzrokowo, jak i szczegółowo (w zależności od kategorii urządzeń i klasy ryzyka). - Utrzymanie zgodności z wymaganiami EX
Każda zmiana w instalacji (np. wymiana osprzętu, naprawa, przebudowa) musi być wykonana zgodnie z zasadami ochrony przeciwwybuchowej – inaczej traci ona swój poziom bezpieczeństwa. - Dokumentacja konserwacyjna i historia urządzeń
Dobrze prowadzona dokumentacja przeglądów, napraw i kalibracji pozwala na skuteczne planowanie serwisu i wykrywanie trendów awaryjności.
Dlaczego to wszystko ma znaczenie?
Nawet najlepiej dobrane urządzenia EX nie zapewnią bezpieczeństwa, jeśli zostaną źle zamontowane lub nie będą odpowiednio konserwowane!
Zaniedbanie któregokolwiek z tych trzech filarów – projektowania, wykonania, utrzymania – może prowadzić do powstania niebezpiecznego źródła zapłonu.
Dodatkowo niespełnienie wymagań może skutkować:
- utratą ważności certyfikatów i dopuszczeń,
- zatrzymaniem instalacji przez nadzór techniczny (UDT, PSP),
- sankcjami prawnymi, np. odpowiedzialnością cywilną lub karną po wypadku,
- utratą reputacji firmy i roszczeniami ubezpieczeniowymi.
Doświadczenie PiAZAP a wymagania dla stref EX
Realizacja instalacji w strefach EX wymaga wysokospecjalistycznej wiedzy, doświadczenia oraz przestrzegania rygorystycznych norm – są to obszary, w których PiAZAP posiada potwierdzone kompetencje, wynikające m.in. z działalności w sektorach:
- chemicznym, petrochemicznym, energetycznym i wodno-ściekowym – gdzie występują atmosfery wybuchowe,
- realizacji projektów opartych na systemach SCADA, DCS i automatyce przemysłowej,
- zgodności z normami PN-EN 60079, ATEX oraz aktualnymi wymaganiami prawnymi.
📩 Zapytaj o referencje lub porozmawiaj z naszym ekspertem
www.piazap.com.pl | kontakt@piazap.com.pl
PODSUMOWANIE
Bezpieczeństwo instalacji elektrycznych w strefach EX to nie tylko kwestia zgodności z przepisami – to przede wszystkim odpowiedzialność za życie ludzi, ciągłość procesów technologicznych i reputację firmy. Wymogi formalne, normy techniczne i dobre praktyki inżynierskie tworzą wspólnie system, który musi być spójny i konsekwentnie realizowany na każdym etapie: od projektu, przez wykonanie, po utrzymanie.
W PiAZAP doskonale rozumiemy, jak istotne są detale w pracy w środowiskach zagrożonych wybuchem. Nasze doświadczenie w sektorach przemysłowych takich jak chemia, energetyka, wodno-ściekowy czy przemysł spożywczy pozwala nam wdrażać rozwiązania, które nie tylko spełniają normy (ATEX, PN-EN 60079, IECEx), ale przede wszystkim podnoszą rzeczywisty poziom bezpieczeństwa i niezawodności instalacji.
Jeśli stoisz przed wyzwaniem związanym z realizacją, modernizacją lub audytem instalacji w strefie EX – skontaktuj się z nami.
Chętnie podzielimy się naszym doświadczeniem i dobierzemy rozwiązanie dopasowane do potrzeb Twojego zakładu.
