W dobie cyfryzacji i coraz większej zależności od technologii, bezpieczeństwo w systemach sterowania staje się priorytetem dla przedsiębiorstw przemysłowych. Systemy sterowania, takie jak SCADA, PLC czy DCS, wykorzystywane w sektorach wodociągowo-kanalizacyjnym, energetycznym czy produkcyjnym, są kluczowe dla prawidłowego funkcjonowania infrastruktury krytycznej. Jednak wraz z rozwojem technologii operacyjnych (OT) rośnie ryzyko cyberataków, które mogą zakłócić działanie procesów, narazić dane na wyciek lub spowodować poważne straty finansowe i wizerunkowe. Jak zatem skutecznie chronić systemy sterowania przed cyberzagrożeniami? W tym artykule przedstawiamy kompleksowe podejście do zapewnienia bezpieczeństwa oraz najlepsze praktyki skutecznej ochrony infrastruktury produkcyjnej przed cyberatakami.
Znaczenie cyberbezpieczeństwa w systemach sterowania
Cyberbezpieczeństwo w systemach sterowania to zestaw działań, technologii i procedur mających na celu ochronę infrastruktury OT przed nieautoryzowanym dostępem, manipulacją danymi czy zakłóceniem procesów. Wraz z integracją systemów OT z sieciami IT, ryzyko cyberataków znacząco wzrosło. Ataki takie jak ransomware, phishing czy exploitowanie luk w oprogramowaniu mogą prowadzić do poważnych konsekwencji, takich jak:
- Zakłócenie procesu technologicznego (np. zmiana parametrów sterowania kotłem).
- Uszkodzenie sprzętu – kosztowne remonty maszyn i długie przestoje.
- Ryzyko dla ludzi i środowiska – wycieki chemikaliów, pożary, skażenia.
- Utrata reputacji i konsekwencje prawne (NIS2, dyrektywa CER).
Według danych Ministerstwa Cyfryzacji, w 2024 roku zespół CSIRT NASK obsłużył ponad 100 tys. incydentów cybernetycznych, z czego około 2 tys. dotyczyło administracji samorządowej i jej jednostek, w tym infrastruktury wodociągowo-kanalizacyjnej. To pokazuje, jak pilna jest potrzeba wdrażania skutecznych środków ochrony.
Cytat: „Cyberbezpieczeństwo instalacji przemysłowych zaczyna się na poziomie projektu układu sterowania, a nie w ostatnim tygodniu przed rozruchem.” – IEC 62443-3-2
Główne zagrożenia dla PLC, DCS i SCADA
Zrozumienie specyfiki cyberzagrożeń jest pierwszym krokiem do skutecznej ochrony. Poniżej przedstawiamy najpopularniejsze typy ataków na systemy sterowania:
Ransomware
Ransomware to złośliwe oprogramowanie, które szyfruje dane i żąda okupu za ich odblokowanie. W systemach sterowania może sparaliżować działanie kluczowych procesów, jak sterowanie pompami wodnymi czy liniami produkcyjnymi.
Phishing
Ataki phishingowe polegają na podszywaniu się pod zaufane instytucje w celu wyłudzenia danych dostępowych. Pracownicy, którzy nieświadomie klikają w złośliwe linki, mogą umożliwić hakerom dostęp do systemów OT.
Ataki typu DDoS
Ataki Distributed Denial of Service mają na celu przeciążenie systemów, co prowadzi do ich niedostępności. W przypadku systemów sterowania może to oznaczać przerwanie monitoringu procesów.
Wykorzystywanie luk w oprogramowaniu
Nieaktualne oprogramowanie sterowników PLC lub systemów SCADA jest częstym celem ataków. Hakerzy wykorzystują znane luki, aby uzyskać nieautoryzowany dostęp.
Ataki SQL Injection i XSS
W przypadku systemów zintegrowanych z aplikacjami webowymi, ataki SQL Injection lub Cross-Site Scripting mogą umożliwić manipulację danymi lub przejęcie kontroli nad interfejsami sterowania.
Porada: „Przed podłączeniem pamięci USB do stacji inżynierskiej skanuj ją na odseparowanym komputerze z aktualnym antywirusem OT.”
|
Zagrożenie |
Charakterystyka |
Skutki |
|
Ransomware |
Szyfruje stacje Inżynierskie oraz serwery aplikacyjne SCADA |
Przestój, okup |
|
Wormy (np. Stuxnet) |
Samoreplikacja przez sieć OT |
Sabotaż procesu |
|
Phishing & spear-phishing |
Podszywanie się pod dostawcę serwisu |
Nieautoryzowany dostęp |
|
Zagrożenia łańcucha dostaw |
Zainfekowane aktualizacje firmware |
Zatrute komponenty |
|
Insider threats |
Nieuprawniona zmiana logiki PLC |
Awarie, manipulacje |
Normy i regulacje, które warto znać
IEC 62443
Kompleksowa rodzina standardów zabezpieczania systemów automatyki. Określa poziomy bezpieczeństwa (SL1–SL4) oraz wymagania dla produktów, procesów i osób.
ISO/IEC 27001 & 27019
Dla zakładów o zintegrowanej infrastrukturze IT/OT, definiuje system zarządzania bezpieczeństwem informacji (ISMS).
NIS2 & dyrektywa CER
Obowiązująca od 17 października 2024 r. wymusza raportowanie incydentów i stosowanie adekwatnych środków ochrony na operatorach usług kluczowych.
Najlepsze praktyki ochrony systemów sterowania
Aby skutecznie chronić systemy sterowania przed cyberatakami, należy stosować wielowarstwowe podejście, które obejmuje zarówno technologie, jak i procedury organizacyjne. Poniżej przedstawiamy kluczowe praktyki rekomendowane przez ekspertów, w tym rozwiązania oferowane przez PIA-ZAP.
Segmentacja sieci OT i IT to podstawowy krok w ochronie systemów sterowania. Oddzielenie sieci przemysłowych od korporacyjnych minimalizuje ryzyko przeniknięcia ataku z jednego środowiska do drugiego.
- Jak to zrobić?
- Wdrożenie dedykowanych VLAN-ów dla urządzeń OT.
- Użycie zapór sieciowych (firewalli klasy NGFW) do filtrowania ruchu między segmentami oraz przemysłowych zapór z DPI (Deep Packet Inspection) dla protokołów Modbus, PROFINET, EtherNet/IP.
- Monitorowanie komunikacji sieciowej w celu wykrywania anomalii.
Porada:
„Zawsze oddzielaj sieć OT od Internetu. Nawet najmniejsza luka w zabezpieczeniach może umożliwić hakerom dostęp do kluczowych systemów”
Nieaktualne oprogramowanie jest jednym z najczęstszych punktów wejścia dla cyberprzestępców. Regularne aktualizacje systemów SCADA, PLC i DCS pozwalają eliminować znane luki w zabezpieczeniach.
- Dobre praktyki:
- Włącz automatyczne aktualizacje, jeśli są dostępne.
- Usuwaj nieużywane aplikacje i wtyczki, które mogą stanowić zagrożenie.
- Przeprowadzaj testy aktualizacji w środowisku testowym przed wdrożeniem w produkcji.
Uwierzytelnianie wieloskładnikowe znacząco zwiększa bezpieczeństwo systemów sterowania, wymagając od użytkowników podania dodatkowego czynnika weryfikacji (np. kodu z aplikacji mobilnej).
- Korzyści MFA:
- Redukcja ryzyka nieautoryzowanego dostępu, nawet w przypadku kradzieży hasła.
- Zgodność z regulacjami, takimi jak Krajowy System Cyberbezpieczeństwa.
Ciągłe monitorowanie systemów sterowania pozwala na szybkie wykrywanie podejrzanych działań, takich jak nieautoryzowane logowania czy nietypowy ruch sieciowy. Dzięki temu możliwe jest natychmiastowe reagowanie na potencjalne zagrożenia.
Dobre praktyki:
- Zacznij od fundamentu – Wdrażaj IDS dedykowane dla OT (np. SCADvanceXP).
- Analizuj ruch sieciowy pod kątem nieautoryzowanych poleceń write-single-coil, write-multiple-registers itp.
Człowiek jest często najsłabszym ogniwem w łańcuchu cyberbezpieczeństwa. Regularne szkolenia z zakresu rozpoznawania phishingu, bezpiecznego korzystania z systemów oraz zasad polityki bezpieczeństwa są niezbędne.
- Przykłady szkoleń:
- Symulacje ataków phishingowych.
- Warsztaty z zasad bezpiecznego zarządzania hasłami.
- Edukacja na temat znaczenia szyfrowania danych.
- Regularne szkolenia OT-Sec Awareness
Najlepsza technologia nie zastąpi świadomości pracowników. Inwestycja w edukację to inwestycja w bezpieczeństwo. Technologia to tylko połowa sukcesu. Drugą stanowią ludzie rozumiejący ryzyko.
Regularne tworzenie kopii zapasowych danych i systemów sterowania pozwala na szybkie przywrócenie operacji w przypadku ataku, np. ransomware.
- Zasady backupu:
- Przechowuj kopie zapasowe w oddzielnym, bezpiecznym środowisku (np. w chmurze lub na zewnętrznych serwerach).
- Regularnie testuj możliwość przywracania danych z kopii.
- Zastosuj szyfrowanie kopii zapasowych, aby chronić je przed nieautoryzowanym dostępem.
- Opracuj procedurę RTO (Recovery Time Objective) – ile czasu masz na przywrócenie linii.
Zapory sieciowe (firewalle) oraz Web Application Firewalls (WAF) chronią systemy sterowania przed atakami, takimi jak SQL Injection czy XSS. WAF filtruje ruch sieciowy, blokując złośliwe żądania, zanim dotrą do serwera.
- Rozwiązania:
Wdrożenie zintegrowanych systemów UTM (Unified Threat Management), które łączą funkcje firewalla, antywirusa i systemów wykrywania włamań (IDS).
Regularne testy penetracyjne pozwalają identyfikować słabe punkty w systemach sterowania, zanim zostaną wykorzystane przez hakerów. Audyty bezpieczeństwa, zgodne z normami ISO/IEC 27001, zapewniają zgodność z wymogami regulacyjnymi.
- Korzyści:
- Wczesne wykrywanie luk w zabezpieczeniach.
- Możliwość dostosowania strategii ochrony do aktualnych zagrożeń.
Bezpieczeństwo fizyczne ma znaczenie
Nieautoryzowany dostęp do szafy sterowniczej może być szybszą drogą do katastrofy niż atak sieciowy. Zadbaj o:
- zamki elektromechaniczne z rejestratorem otwarć,
- kontrolę temperatury i wilgotności wewnątrz szaf,
- CCTV na krytycznych węzłach sieci OT,
- procedury czystego biurka (brak haseł na karteczkach).
Jak PIA-ZAP wspiera cyberbezpieczeństwo w projektach automatyki?
W naszej firmie od lat specjalizujemy się w systemach sterowania dla sektora wodociągowo-kanalizacyjnego i przemysłowego, oferując kompleksowe rozwiązania w zakresie cyberbezpieczeństwa. Nasza oferta obejmuję m.in.:
- Dostarczanie systemów SCADA i PLC z wbudowanymi mechanizmami bezpieczeństwa, takimi jak szyfrowanie komunikacji i uwierzytelnianie użytkowników.
- Usługi monitoringu i zarządzania incydentami, które pozwalają na szybką reakcję na cyberzagrożenia.
- Prefabrykowane szafy sterownicze z kontrolą dostępu RFID oraz czujnikami otwarcia.
- Serwis i zdalne wsparcie przez bezpieczne tunele VPN z uwierzytelnianiem certyfikatowym.
- Wdrożenie prof off concept dla linii produkcyjnych już eksploatowanych – identyfikacja luk, plan hardeningu i szkolenie personelu.
Jak zacząć chronić systemy sterowania już dziś?
Zapewnienie bezpieczeństwa w systemach sterowania wymaga proaktywnego podejścia i ciągłego doskonalenia strategii ochrony. Oto kroki, które możesz podjąć już teraz:
- Przeprowadź audyt bezpieczeństwa – Skontaktuj się z ekspertami PIA-ZAP, aby ocenić aktualny stan zabezpieczeń Twojej infrastruktury.
- Wdrożenie podstawowych zabezpieczeń – Zainstaluj zapory sieciowe, włącz MFA i zacznij regularnie aktualizować oprogramowanie.
- Zainwestuj w szkolenia – Zorganizuj warsztaty dla pracowników, aby zwiększyć ich świadomość cyberzagrożeń.
- Utwórz plan reagowania na incydenty – Przygotuj procedury na wypadek cyberataku, w tym schemat przywracania danych z kopii zapasowych.
- Skorzystaj z nowoczesnych technologii – Rozważ wdrożenie systemów IDS lub monitoringu behawioralnego oferowanych przez PIA-ZAP.
Porada: „Nie czekaj na atak, aby zacząć działać. Proaktywne podejście do cyberbezpieczeństwa pozwoli Ci uniknąć kosztownych konsekwencji”
Podsumowanie: Bezpieczeństwo to inwestycja, nie koszt
W erze cyfrowej transformacji bezpieczeństwo w systemach sterowania to nie tylko wymóg technologiczny, ale także strategiczny imperatyw dla przedsiębiorstw. Cyberataki na infrastrukturę krytyczną, taką jak systemy wodociągowo-kanalizacyjne, mogą mieć katastrofalne skutki, dlatego kluczowe jest stosowanie najlepszych praktyk ochrony, takich jak segmentacja sieci, regularne aktualizacje, MFA, monitorowanie i szkolenia.
Nie odkładaj działań na później – skontaktuj się z nami już dziś, aby przeprowadzić testy proof of concept, sprawdzić stan bezpieczeństwa instalacji a następnie wdrożyć nowoczesne technologie ochrony.
Twoje systemy sterowania zasługują na najwyższy poziom bezpieczeństwa – wspólnie zaprojektujemy, zaimplementujemy i utrzymamy bezpieczne środowisko OT, które sprosta wymaganiom dzisiejszych i jutrzejszych cyberzagrożeń.
