Zawory regulacyjne służą do regulowania ilości czynnika przepływającego przez instalację, utrzymania poziomu w zbiorniku, lub bezpiecznego automatycznego odcięcia przepływu. Właśnie potrzeba szybkiego odcięcia przepływu decyduje o tym, czy zawór powinien posiadać funkcję on-off. Zaworami z funkcją on-off najczęściej stosowanymi w automatyce przemysłowej są zawory wyposażone w siłowniki pneumatyczne połączone z ustawnikiem pozycyjnym i/lub elektrozaworem sterującym.
Specyfika pracy zaworów on-off
Zawory z funkcją on-off mają zadanie szybkiego przestawienia zaworu w pozycję bezpieczną lub określoną przez uwarunkowania technologiczne. Zawór zamyka się lub otwiera, czyli przechodzi do skrajnego położenia poprzez skierowanie powietrza zasilającego poprzez elektrozawór sterujący. Siłowniki pneumatyczne, mające zastosowanie do sterowania zaworami on-off, mogą posiadać sprężynę powrotną (tzw. siłowniki jednostronnego działania) lub też nie posiadać sprężyny powrotnej (tzw. siłowniki dwustronnego działania) W przypadku siłowników jednostronnego działania stosujemy elektrozawory sterujące z funkcją 3/2. W przypadku siłowników dwustronnego działania funkcję sterującą pełni elektrozawór z funkcją 5/2.
Dodatkowo zawory on-off często wyposażone są w wyłączniki krańcowe sygnalizujące położenie zaworu w pozycjach skrajnych. Niekiedy osprzęt zainstalowany na siłowniku uzupełnia ustawnik pozycyjny, umożliwiający sterowanie proporcjonalne stopniem otwarcia zaworu, lub też umożliwiający płynne sterowanie czasem przejścia zaworu on-off z jednej skrajnej pozycji w drugą. Zdarza się, że względy technologiczne wymagają tego, aby zawór zatrzymał się w pozycji zaistnienia awarii (np. otwarcie 70%) – wtedy dla siłowników jednostronnego działania stosuje się zawór blokujący (tzw. lock-valve), który przy zaniku powietrza sterującego poprzez wewnętrzną sprężynę odcina dopływ powietrza do komory siłownika, tym samym zatrzymując ciśnienie w komorze i uniemożliwiając przestawienie siłownika zaworu przez sprężynę powrotną.
Funkcje zaworów regulacyjnych
Zawory regulacyjne, w tym wyposażone w funkcje on-off, to elementy wykonawcze powszechnie wykorzystywane w systemach automatyki i zdalnego sterowania. Stosowane są przede wszystkim w przemyśle chemicznym, ale także w wielu innych branżach – od ciepłownictwa po klimatyzację. Ich budowa jest stosunkowo prosta, jednak funkcje, jakie spełniają, są kluczowe dla całej instalacji, dlatego też niezbędna jest stała kontrola sprawności i stanu zaworów. Zawory regulacyjne muszą być w dobrym stanie dla zapewniania poprawnej regulacji procesem, ale także z uwagi na bezpieczeństwo instalacji. Zależy to w dużej mierze od wysokiej jakości wykonania tych elementów, ale także od właściwego doboru zaworu do warunków pracy. Oprócz tego niezbędna jest regularna konserwacja i remonty zaworów, a w przypadku awarii – szybka naprawa lub wymiana. Tylko w ten sposób można zapewnić prawidłowe działanie i bezpieczeństwo instalacji.